Onvoorspelbaar en ontoegankelijk: Commissie Sociaal Minimum wijst op problemen in inkomensondersteuning

Gepubliceerd op 30/09/2023 16:00 in Economie

Het stelsel van inkomensondersteuning in Nederland is te onvoorspelbaar en ontoegankelijk. Dat is de conclusie van het recente rapport van de Commissie Sociaal Minimum. Volgens de commissie moeten mensen weten waar ze op kunnen rekenen en is er behoefte aan meer duidelijkheid en eenvoudige regelingen. Het huidige beleid is volgens de commissie te weinig gebaseerd op een realistisch mensbeeld.

Het rapport, opgesteld door elf deskundigen op het gebied van sociaaleconomische, juridische en fiscale vraagstukken, is op verzoek van de Tweede Kamer uitgevoerd. Minister Schouten, verantwoordelijk voor Armoedebeleid, is blij dat opnieuw naar het sociaal minimum en het stelsel van inkomensondersteuning is gekeken. Zij geeft aan dat er al stappen zijn gezet bij het opstellen van de begroting, maar dat de aanbevelingen in het tweede rapport nog grondig bestudeerd moeten worden. Schouten benadrukt dat de sociale zekerheid voorspelbaar en toegankelijker moet worden en meer uit moet gaan van vertrouwen in mensen.

Eén van de problemen die de commissie constateert, is het bestaan van een doolhof aan landelijke regelingen, lokale regelingen en private initiatieven. Door gebrek aan kennis of angst om fouten te maken, blijven huishoudens vaak verstoken van de hulp waar ze recht op hebben. Daarnaast worden ze soms geconfronteerd met onterechte terugvorderingen, zoals het recente toeslagenschandaal heeft aangetoond. Duizenden mensen moesten jarenlang onterecht kinderopvangtoeslag terugbetalen en belandden daardoor in diepe schulden. Ook de positie van kinderen wordt als kwetsbaar bestempeld.

De verantwoordelijkheid voor de bestaanszekerheid van mensen is steeds meer bij gemeenten komen te liggen, aldus de commissie. Dit heeft tot gevolg dat de hulp per gemeente verschilt, waardoor het uitmaakt waar mensen wonen. Het rapport benadrukt verder dat het huidige stelsel onder druk staat door complexiteit, verouderde systemen (zoals bij de Belastingdienst) en personeelstekorten. De werklast bij gemeenten is door de corona- en energiecrisis alleen maar toegenomen, samen met de geldtekorten.

Het rapport bevestigt conclusies die eerder door verschillende organisaties en ervaringsdeskundigen zijn getrokken. Financiële noodhulpbureaus pleitten in december bijvoorbeeld voor een verhoging van de armoedegrens. De planbureaus concludeerden dat het huidige armoedebeleid juist leidt tot meer arme mensen. Zelfs het hoofd van de Inspectie Belastingen, Toeslagen en Douane sprak zich uit voor afschaffing van het toeslagenstelsel.

Naast kritiek op het beleid dat te veel gericht is op de korte termijn, wordt er ook kritiek geuit op de tijdelijke regelingen die geen structurele oplossingen bieden. De vraag is wat het nieuwe kabinet gaat doen. Bestaanszekerheid zal in ieder geval een belangrijk thema zijn tijdens de aankomende verkiezingen.