Studie waarschuwt voor naderende kantelpunten in het klimaatsysteem

Gepubliceerd op 08/12/2023 09:00 in Buitenland

Op de klimaattop in Dubai is deze week een omvangrijke studie gepresenteerd naar mogelijke kantelpunten in het klimaatsysteem. Meer dan 200 betrokken onderzoekers waarschuwen dat deze kantelpunten steeds dichterbij komen naarmate de opwarming van de aarde verder stijgt. Een kantelpunt is een drempel waarbij de gevolgen van klimaatverandering versneld toenemen en grotendeels onomkeerbaar worden.

Belangrijke kantelpunten waar we al dichtbij komen zijn het stilvallen van de warme Golfstroom en de afsmelting van polaire ijskappen, aldus Anna von der Heydt van het Instituut voor Marien en Atmosferisch onderzoek Utrecht (IMAU). De opwarming zorgt ervoor dat zeewaterstromen rond de polen zwakker worden en zelfs kunnen stilvallen. Dit heeft grote gevolgen voor het leven in de oceanen, omdat deze stromingen mineralen uit de diepzee omhoog brengen en zuurstof naar dieper water terugvoeren. Daarnaast transporteren ze warmte en houden windpatronen en neerslaggebieden op hun vertrouwde plekken. Het stilvallen van de warme Golfstroom bedreigt volgens het onderzoek de helft van alle graan- en maïsproducerende gebieden op aarde.

Uit eerder onderzoek is gebleken dat de ijskappen van Groenland en West-Antarctica vrijwel volledig kunnen afsmelten als de wereldgemiddelde opwarming de grens van 1,5 tot 2 graden overschrijdt. Dit kan leiden tot een zeespiegelstijging van 12 meter. Hoewel volledige afsmelting lang kan duren, wordt het kantelpunt eerder bereikt. Dit punt markeert het moment waarop de afsmelting onomkeerbaar wordt en niet meer te voorkomen is met uitstootverlagingen. Een andere onderzoeksgroep heeft zelfs al geuit dat dit punt voor West-Antarctica mogelijk al overschreden is. Volgens het nieuwe onderzoek zijn er in totaal vijf grote klimaatkantelpunten die al bereikt kunnen zijn. Drie andere worden over ongeveer 10 jaar verwacht, wanneer de gemiddelde opwarming de grens van 1,5 graden bereikt.

Naast de genoemde kantelpunten zullen andere delen van het klimaatsysteem naar verwachting omslaan bij hogere opwarming. Bijvoorbeeld, het grootste deel van het regenwoud van de Amazone zal vermoedelijk verdrogen als de opwarming boven de 3 graden komt. Dit kan leiden tot het uitsterven van vele duizenden soorten en het vrijkomen van miljarden tonnen CO2. De verdwijning van het bos zal namelijk leiden tot een afname van regenval.

Hoewel wetenschappers moeite hebben om exacte getallen te verbinden aan de verschillende kantelpunten, zijn de nieuwe inzichten zeer zorgwekkend. Als één kantelpunt bereikt wordt, zullen andere delen van het klimaatsysteem hoogstwaarschijnlijk volgen, waardoor er een kettingreactie van gevolgen over de hele wereld kan ontstaan. Dit wordt ook wel een domino-effect genoemd.

Het onderzoek naar kantelpunten staat onder leiding van de Britse klimaatwetenschapper Tim Lenton van de Universiteit van Exeter. Vijftien jaar geleden bracht hij het begrip klimaatkantelpunten voor het eerst onder de aandacht met een invloedrijke studie. Naast de negatieve kantelpunten, is er in het rapport ook aandacht voor positieve kantelpunten. Toenemend bewustzijn van klimaatverandering kan bijvoorbeeld leiden tot een kantelpunt in gedrag, waarbij mensen duurzame keuzes maken. Daarnaast kunnen prijsdalingen van duurzame energie een