Vertrouwensrelaties cruciaal voor voorkomen disfunctioneren rechtsstaat

Gepubliceerd op 18/04/2024 13:00 in Binnenland

De Raad van State heeft in zijn jaarverslag gewaarschuwd voor het gevaar van het disfunctioneren van de rechtsstaat als de kwetsbare vertrouwensrelaties tussen overheid en burger en tussen burgers onderling niet verbeteren. Vicepresident De Graaf benadrukt in het verslag dat de rechtsstaat niet alleen onderhouden en versterkt moet worden, maar ook verder moet ontwikkelen en vernieuwen. Hij wijst erop dat de democratische rechtsstaat wel functioneert, maar tegelijkertijd onder druk staat door zowel interne als externe bedreigingen.

Het verslag benoemt dat de overheid overvraagd wordt en daardoor fouten maakt, waardoor zij al langere tijd op haar tandvlees loopt. De toegankelijkheid van de overheid voor burgers en de toegang van minder draagkrachtige burgers tot de rechter moeten volgens De Graaf gewaarborgd zijn.

De Raad van State doet diverse aanbevelingen, waaronder op het gebied van digitale technologieën, de maatschappelijke rol van de grondwet en het versterken van een rechtsstatelijke cultuur.

Wat betreft digitale technologieën benadrukt De Graaf dat regulering en toezicht essentieel zijn voor verstandig gebruik, met name bij AI en andere technologieën. Burgers moeten in staat zijn om inzicht te krijgen in de gegevens die de overheid van hen gebruikt en deze tijdig kunnen corrigeren.

De Raad van State is positief over het debat over het toetsen van wetten aan de grondwet, hoewel er momenteel nog een verbod op 'constitutionele toetsing' bestaat. De Raad stelt dat hierdoor de juridische betekenis van de grondwet vergroot kan worden, maar benadrukt dat ook de maatschappelijke functie van de grondwet meer aandacht verdient, met name met het oog op veranderingen zoals klimaatverandering.

Verder pleit de Raad van State voor het geven van prioriteit door regering en parlement aan een sterke, gedragen en uitgedragen rechtsstatelijke cultuur. Het is volgens de Raad essentieel dat zowel "institutionele spelers" als burgers zorgvuldig en respectvol omgaan met deze cultuur. Ook wordt benadrukt dat goed burgerschapsonderwijs toekomstige generaties kan helpen om de rechtsstaat te begrijpen en te waarderen.