Nederlandse geheim agent saboteerde Iraans kernprogramma zonder medeweten van politiek

Gepubliceerd op 09/01/2024 04:00 in Binnenland

Een Nederlandse geheim agent heeft vijftien jaar geleden apparatuur geïnstalleerd in een Iraans atoomcomplex, zo blijkt uit onderzoek van de Volkskrant. Hiermee saboteerde hij het Iraanse kernprogramma, aldus de krant. Opvallend is dat de inlichtingendienst AIVD de politiek niet op de hoogte heeft gesteld. Deskundigen vinden dit "raar en risicovol".

Volkskrantjournalist Huib Modderkolk heeft twee jaar lang onderzoek gedaan naar de Nederlandse betrokkenheid bij deze operatie. Uit zijn reconstructie blijkt dat de AIVD een Nederlander, Erik van Sabben genaamd, heeft gerekruteerd om het ondergrondse nucleaire complex in de Iraanse stad Natanz binnen te dringen. Van Sabben moest namens de Amerikanen apparatuur naar binnen brengen, maar was niet op de hoogte van het destructieve virus genaamd Stuxnet dat in de apparatuur verborgen zat.

Van Sabben werkte destijds bij een bedrijf in Dubai dat onderdelen leverde aan de olie- en gasindustrie van Iran. Volgens Modderkolk was hij de ideale kandidaat voor de operatie, vanwege zijn frequente activiteiten in het betreffende complex, zijn bereidheid om risico's te nemen en zijn intelligentie. Zowel hij als de AIVD wisten echter niet precies wat hij daar deed.

Opvallend genoeg was de Nederlandse politiek ook niet op de hoogte van deze operatie. Volgens Modderkolk wist het kabinet zelfs niets van het plan om het Iraanse kernprogramma te saboteren, laat staan dat er een nieuw wapen door de AIVD naar binnen werd gebracht. Deskundigen noemen dit onbestaanbaar en gevaarlijk.

Hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans vindt de operatie zeer opmerkelijk. Hij vergelijkt het zelfs met een James Bondfilm die volledig uit de hand loopt. Voermans hekelt het feit dat de AIVD een geheim agent heeft ingezet zonder precies te weten welke vorm van sabotage hij zou plegen. Bovendien is de AIVD nalatig geweest in het informeren van het parlement over de operatie, terwijl zij juist op hoofdlijnen controle moeten kunnen uitoefenen.

Voermans wijst erop dat er een Commissie Inlichtingen en Veiligheidsdiensten bestaat, ook wel bekend als de Commissie Stiekem. Deze commissie is opgericht om geheime informatie te delen, maar is niet op de hoogte gesteld van deze operatie. Volgens Voermans moeten veiligheidsdiensten operaties niet zonder enige vorm van controle uitvoeren.

In 2017 is de wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten vernieuwd, waarin onder andere strengere controle op de AIVD en de MIVD is vastgelegd. Hoewel er sindsdien meer toezicht is, benadrukt Voermans dat deze operatie ook onder de oude wet gedeeld had moeten worden met het parlement en de Commissie Stiekem.

Hoogleraar internationale veiligheid en technologie Dennis Broeders noemt de Stuxnet-operatie een van de meest beruchte cyberoperaties wereldwijd. Het is moeilijk te zeggen of Iran in de toekomst wraak zal nemen op Nederland. Hoewel Iran regelmatig succesvolle cyberoperaties uitvoert, hebben zij met bijna niemand goede betrekkingen en stond Nederland al langer op hun verkeerde lijstje. De impact van deze operatie op de relatie met Iran blijft dus onzeker.