Emeritus hoogleraar Henk Buck overleden: Een terugblik op de Affaire Buck

Gepubliceerd op 05/12/2023 22:00 in Binnenland

Tilburg heeft afscheid moeten nemen van emeritus hoogleraar Henk Buck, die in de jaren 90 bekendheid verwierf door de Affaire Buck, een zaak rondom de ontdekking van een potentieel medicijn tegen aids. Het geschiedenisprogramma Andere Tijden omschreef het als de "grootste wetenschappelijke affaire ooit in Nederland". Buck, een vooraanstaand hoogleraar organische chemie en winnaar van de KNCV-medaille, een prestigieuze chemieprijs, overleed vorige week op 93-jarige leeftijd.

Buck bekleedde een hoogleraarschap aan de Technische Universiteit Eindhoven, waar hij zich bezighield met chemisch onderzoek, met name op het gebied van de modificatie van DNA en RNA. In 1990, een tijd waarin er nog geen remedie was tegen het dodelijke aidsvirus, kwam Buck met een methode om het virus aan te pakken met aangepast DNA.

Toen Buck in april 1990 gevraagd werd of aids dankzij zijn ontdekking tot het verleden zou behoren, bevestigde hij dit tegenover de NOS. Het NOS Journaal besteedde uitgebreid aandacht aan de ontdekking, die ook gepubliceerd werd in het wetenschappelijke tijdschrift Science. Internationale media, zoals CNN, namen melding van deze Nederlandse vinding.

Echter ontstond er al snel kritiek. Microbioloog Huub Schellekens uitte zijn twijfels over de beloofde snelle ontwikkeling van het medicijn. Collega's van Buck ontdekten dat de resultaten die in Science gepubliceerd waren niet juist konden zijn.

Uiteindelijk moest Buck instemmen met een rectificatie van zijn artikel in Science. Ook werd hij ontslagen uit zijn leidinggevende functies. Hij ging akkoord met een VUT-regeling, maar bleef wel actief binnen de wetenschap.

In een interview met Trouw in 2017 keek Buck, ruim twintig jaar later, terug op de nasleep van de affaire. Hij verklaarde: "Mij is onrecht aangedaan. Ik heb nooit de kans gekregen om mijzelf te verdedigen", verwijzend naar het abrupte einde van zijn wetenschappelijke carrière.

Terwijl Buck zijn carrière voortijdig zag eindigen, gold dit niet voor zijn collega, hoogleraar Jaap Goudsmit, met wie hij samenwerkte tijdens het onderzoek. In de online encyclopedie van de Technische Universiteit Eindhoven staat de affaire bekend als de 'Buck Goudsmit affaire'. Goudsmit ontving een berisping maar mocht wel aanblijven als hoogleraar. Hij ging in 2017 met pensioen.

In 2017 gaf Goudsmit in een interview met Trouw aan dat men zich af moest vragen of Buck zo streng gestraft moest worden. Hij verklaarde: "Buck heeft niemand echt kwaad gedaan. Ik erken dat ik destijds fouten heb gemaakt, maar hij heeft nooit meer kunnen werken." Tijdens zijn gastoptreden in het VPRO-programma Zomergasten in 2020 keek Goudsmit opnieuw terug op de affaire en verzekerde dat ze geen kwade bedoelingen hadden. Hij gaf aan schuldgevoelens te hebben ten opzichte van Buck en bekende dat de uitgevoerde experimenten slordig waren en onvoldoende gecontroleerd werden.

Buck bleef tot op hoge leeftijd wetenschappelijke artikelen schrijven, ook over het onderzoek uit 1990. In een artikel uit 2016 over "Een ernstige tekortkoming in ons (ingetrokken) onderzoek naar HIV-1 RNA lussen en geïntegreerd DNA" blikt hij terug op zijn werk.

Met het overlijden van emeritus hoogleraar Henk Buck komt er een einde aan een tumultueuze periode in de Nederlandse wetenschapsgeschiedenis. De Affaire Buck zal herinnerd blijven worden als een ingrijpende gebeurtenis waarbij een vooraan