Stilte rond Europese Unie in Nederlandse verkiezingscampagne

Gepubliceerd op 14/11/2023 09:00 in Binnenland

In de huidige verkiezingscampagne in Nederland is opvallend weinig aandacht voor de Europese Unie. Dit terwijl de EU een steeds grotere rol speelt als geopolitieke speler in conflicten zoals die in Oekraïne, Israël en Gaza. Bovendien worden steeds meer wetten die in Nederland van kracht zijn, mede gemaakt door Nederlandse ministers en ambtenaren in Brussel. Een meer naar buiten gerichte blik in de campagne zou daarom gerechtvaardigd zijn.

Uit een onderzoek van Ipsos in opdracht van de NOS blijkt dat kiezers hun stem vrijwel uitsluitend laten bepalen door binnenlandse thema's. Onderwerpen zoals inflatie, wonen, zorg en migratie staan daarbij bovenaan de lijst. Het is dan ook niet verwonderlijk dat politieke partijen hun ideeën over buitenlandse aangelegenheden in hun verkiezingsprogramma's naar de achtergrond hebben geschoven, met uitzondering van de partij Volt.

De oorlog in Oekraïne krijgt wel de meeste aandacht. Volgens de VVD heeft deze oorlog het onvoorstelbare weer voorstelbaar gemaakt. GroenLinks-PvdA stelt dat Rusland de internationale rechtsorde wil ontwrichten en het vredesproject van de EU ondermijnt. Nieuwkomer NSC benadrukt dat een goed uitgeruste krijgsmacht nodig is om de internationale rechtsorde en stabiliteit te bevorderen.

De drie partijen die momenteel aan kop gaan in de peilingen pleiten voor een wettelijke verankering van de NAVO-norm van twee procent van het bruto binnenlands product voor defensie. Ook andere partijen zoals CDA, BBB, SGP, Volt, JA21 en D66 steunen dit voorstel.

In haar jaarlijkse toespraak voor het Europees Parlement benadrukte voorzitter Ursula von der Leyen dat de EU steeds meer een geopolitieke Unie wordt, mede door de oorlog in Oekraïne en de groeiende invloed van China. Uitbreiding met mogelijk negen landen en een grondige hervorming van de Unie staan hoog op de agenda.

De VVD pleit voor strikte en eerlijke voorwaarden voor toekomstige lidstaten, terwijl GroenLinks-PvdA vindt dat landen zoals Oekraïne en de landen op de Westelijke Balkan realistisch uitzicht moeten krijgen op lidmaatschap. NSC wil dat een besluit over toetreding van nieuwe landen onderwerp wordt van een correctief referendum.

Het pro-Europese Volt heeft het meest radicale hervormingsvoorstel. Zij pleiten voor een "Verenigde Staten van Europa" met één minister van Buitenlandse Zaken voor de hele EU, die een volledig mandaat heeft om de relaties tussen de EU en de rest van de wereld vorm te geven. De Partij voor de Dieren wil dat Europese toppen openbaar worden, terwijl de SP juist minder EU wil en pleit voor de afschaffing van de Europese Commissie. PVV en Forum voor Democratie willen zelfs uit de EU stappen. JA21 wil dat Nederlandse wetten voorrang krijgen boven Europese wetgeving, een standpunt dat haaks staat op het kernprincipe van de EU.

Ook op het gebied van migratie kijken partijen naar Brussel. Zo pleit de VVD voor een opt-out mogelijkheid voor Nederland op het gebied van asiel, iets wat ook NSC, SGP, JA21 en BBB willen. Hierbij wordt vaak verwezen naar Denemarken, dat al zo'n uitzonderingspositie heeft. Echter, in de praktijk is het verkrijgen van zo'n uitzonderingspositie ingewikkeld, aangezien het uitgangspunt is dat wet- en regelgeving zoveel mogelijk gelijk moeten zijn binnen de EU.

GroenLinks-PvdA kijkt eveneens naar de EU als het gaat om migratie en stelt voor om met een 'coalition of the willing' afspraken te maken als er binnen Europa geen