Verzetsheld Jan Zwartendijk postuum geëerd met Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon in goud

Gepubliceerd op 14/09/2023 11:00 in Binnenland

Vandaag wordt Jan Zwartendijk, een bekende verzetsheld, postuum geëerd met de Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon in goud. Deze dapperheidsonderscheiding wordt gezien als de oudste en belangrijkste onderscheiding buiten militaire situaties en is voor het laatst toegekend in 1964. Tijdens een ceremonie zal demissionair premier Rutte de Erepenning vanmiddag overhandigen aan de kinderen van Zwartendijk.

Jan Zwartendijk (1896-1976), een voormalig diplomaat, redde duizenden Poolse Joden aan het begin van de Tweede Wereldoorlog in Litouwen door hen te voorzien van een Nederlands visum. Destijds was Zwartendijk directeur van Philips in Litouwen en fungeerde hij als plaatsvervangend consul.

In de zomer van 1940 schreef Zwartendijk in slechts tien dagen tijd 2345 visa uit. Soms kon een heel gezin reizen op één visum. Op deze manier konden de Poolse vluchtelingen via de Sovjet-Unie naar Japan vluchten. Zwartendijk werkte samen met de Japanse consul Sugihara.

Na de oorlog sprak Zwartendijk zelden over zijn actie, uit angst voor vervolging. Zijn zoon Rob Zwartendijk (83) vertelt dat zijn vader ervan overtuigd was dat hij zijn plicht had gedaan en er verder weinig bij voelde. Na zijn dood veranderde deze houding echter. Vandaag zullen Rob en zijn zus Edith (96) de Erepenning namens hun vader in ontvangst nemen. Rob is trots op zijn vader en geeft aan dat Zwartendijk altijd heeft willen weten hoeveel mensen hij heeft gered. Hij was bang dat zijn actie mislukt was en dat de Joodse vluchtelingen in de Sovjet-Unie alsnog waren omgekomen.

In 1976, op de dag van Zwartendijks begrafenis, ontving de familie een brief van het Holocaust Research Center uit Jeruzalem. Hierin werd bevestigd dat Zwartendijk duizenden levens had gered, waaronder dat van de Poolse Marcel Weijland (96). Weijland en zijn familie kregen een visum van Zwartendijk en wisten via Japan in Australië terecht te komen. Weijland is ervan overtuigd dat hij zijn leven aan Zwartendijk te danken heeft.

Zwartendijk ontving in 1997 al erkenning van het Israëlische herdenkingsinstituut Yad Vashem, nadat zijn oudere broer Jan onderzoek had gedaan naar zijn verzetsdaden. In 2018 werd in het bijzijn van koning Willem-Alexander in Litouwen een monument onthuld ter nagedachtenis aan Zwartendijk en verscheen het boek "De Rechtvaardigen" van Jan Brokken.

Hoewel Zwartendijk in 1956 benoemd werd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau, ontving hij destijds ook een berisping van het ministerie van Buitenlandse Zaken voor het onterecht verstrekken van visa. Het ministerie bood in 2018 excuses aan de familie aan, ook al kon het niets terugvinden in de archieven. Naar aanleiding van een initiatief van D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma heeft de gehele Tweede Kamer gevraagd om de hoogste onderscheiding voor Zwartendijk. De Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon werd in 1822 in het leven geroepen en wordt gezien als aanvulling op de Militaire Willems-Orde, die alleen wordt toegekend in oorlogssituaties.

Rob en Edith Zwartendijk zijn dankbaar voor de erkenning vanuit de politiek en zijn blij dat hiermee alles rechtgezet is. Ze kunnen nu het hoofdstuk afsluiten. Hoewel Jan Zwartendijk niet veel waarde hechtte aan een ceremonie met veel spektakel, zou hij volgens zijn kinderen erg