Overheid moet innovatie stimuleren en verkeerde prikkels vermijden, zegt WRR-rapport

Gepubliceerd op 14/09/2023 10:00 in Binnenland

De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) is van mening dat de overheid te vaak verkeerde prikkels geeft aan het bedrijfsleven als het gaat om grote maatschappelijke problemen zoals klimaatverandering, volksgezondheid en de arbeidsmarkt. In het rapport 'Goede Zaken' benadrukt de WRR dat het "pamperen" van de huidige grote spelers moet stoppen en dat innovatie meer gestimuleerd moet worden.

Volgens de onderzoekers houdt het regeringsbeleid de gevestigde ondernemingen te veel uit de wind, wat hen afwachtend maakt en vernieuwing belemmert. Dit heeft als gevolg dat vernieuwende bedrijven die deze uitdagingen willen aanpakken achterop raken, en het vertrouwen van burgers in zowel bedrijven als de overheid ondermijnt.

WRR-onderzoeker Marthe Hesselmans benadrukt dat bedrijven een enorme innovatiekracht hebben en oplossingen kunnen bieden voor diverse maatschappelijke problemen, zoals gezondere voeding, recycling en de energietransitie. Echter, dit gebeurt niet vanzelf.

Een voorbeeld van verkeerde prikkels is volgens Hesselmans de Innovatiebox, een belastingvoordeel dat bedoeld is om onderzoek door ondernemers te stimuleren. Om van dit voordeel te kunnen profiteren, moeten bedrijven al winst maken, waardoor de subsidie gebaseerd is op resultaten uit het verleden. Daarnaast is de regeling complex, waardoor vernieuwende bedrijven die gestimuleerd moeten worden, er moeilijk toegang toe krijgen. Dit heeft weinig - of zelfs een averechts - effect.

Ook subsidies voor fossiele brandstoffen, waar momenteel veel tegen gedemonstreerd wordt, vallen in dezelfde categorie volgens Hesselmans. Dit soort fiscale regelingen voor verschillende bedrijven creëren een onoverzichtelijke situatie.

De WRR pleit ervoor dat regelingen veel gerichter en korter van duur moeten zijn, waarbij steun slechts een tijdelijke impuls geeft aan maatschappelijke ontwikkelingen. Hesselmans geeft als voorbeeld het subsidiëren van laadpalen voor elektrische auto's. Zodra deze laadpalen er zijn, moet de subsidie stoppen en moet de markt het zelf oppakken.

De overheid kan echter wel sturen via het aanbestedingsbeleid, aldus de WRR. Omdat maatschappelijk ondernemen momenteel te weinig beloond wordt, is het te optimistisch om te hopen op vrijwillige stappen van ondernemers. Door de rol van grote klant aan te nemen, kan de overheid ervoor zorgen dat innovaties zowel maatschappelijk als zakelijk aantrekkelijk zijn.

De WRR stelt voor dat de overheid geleidelijk strengere normen hanteert voor bedrijven om te voldoen aan maatschappelijke doelen. Hierbij moet streng toezicht gehouden worden op naleving. Het gebrekkige toezicht op Tata Steel wordt als voorbeeld genoemd, waarbij overheden teveel naar gevestigde partijen luisteren met een "meebewegend toezicht". Dit is schadelijk voor zowel de samenleving als het bedrijfsleven.

Volgens Hesselmans zal een ander subsidiebeleid en scherper toezicht Nederlandse bedrijven niet op achterstand zetten ten opzichte van buitenlandse concurrentie. Zij stelt dat deze aanpak ook internationaal overwogen kan worden. Terughoudendheid is echter belangrijk, waarbij het centrale vraagstuk de focus moet zijn en niet het in stand houden van bedrijven.

Hesselmans is niet bang voor betutteling door strengere regels vanuit de overheid, bijvoorbeeld op het gebied van uitstoot of de hoeveelheid zout en suiker in voedsel. Zij benadrukt dat de samenleving voor grote uitdagingen staat en dat