Gemeenten en provincies afhankelijk van adviesbureaus voor energietransitie

Gepubliceerd op 13/09/2023 05:00 in Binnenland

Gemeenten en provincies in Nederland ervaren grote moeilijkheden bij de uitvoering van de energietransitie, het ambitieuze plan om het land tegen 2050 van het gas af te halen en CO2-neutraal te maken. Lokale overheden worden regelmatig geconfronteerd met tekort aan personeel en expertise om alle taken uit te voeren. Hierdoor zijn ze sterk afhankelijk geworden van een handjevol commerciële adviesbureaus. Lokale bestuurders en deskundigen uiten hun zorgen over de gevolgen hiervan, waaronder te veel invloed van adviesbureaus op het werk van ambtenaren, gebrek aan toezicht en het risico op commerciële belangen die ten koste gaan van publiek geld.

Dit blijkt uit een onderzoek van Nieuwsuur, waarbij de uitvoering van de energietransitie bij twintig gemeenten en alle provincies is geïnventariseerd. Hierbij is onder andere gekeken naar de uitbesteding van opdrachten aan adviesbureaus. Uit de resultaten blijkt dat opdrachten vaak niet worden aanbesteed, maar op eigen inzicht rechtstreeks aan adviesbureaus worden gegund.

Hoewel lokale overheden de vrijheid hebben om op deze manier opdrachten te verstrekken, wordt dit door aanbestedingsexperts gezien als een verstorend effect op de markt. Hierdoor ontstaat een ondoorzichtige en moeilijk te controleren wereld waarin concurrenten geen kans maken. Meer dan de helft van de opdrachten bij gemeenten en driekwart bij provincies wordt op deze manier toegekend.

Het onderzoek toont ook aan dat overheden adviesbureaus niet alleen inschakelen voor specialistische kennis, maar ook voor technisch en juridisch advies. Het merendeel hiervan betreft ondersteuning van ambtenaren, zowel bij gemeenten als provincies. Adviesbureaus schrijven bijvoorbeeld beleidsdocumenten, leveren tijdelijk personeel ter versterking van het ambtenarenapparaat en voeren overheidsbeleid uit.

De Vereniging van Nederlands Gemeenten (VNG) geeft aan dat gemeenten de expertise liever zelf in huis zouden willen hebben. Het inhuren van adviesbureaus draagt volgens de VNG namelijk niet bij aan de opbouw van de benodigde kennis en capaciteit voor de langdurige uitvoering van de energietransitie.

Wethouders van gemeenten erkennen dat zij vaak geen andere keuze hebben dan adviesbureaus in te schakelen, maar zij maken zich zorgen over de mogelijke gevolgen. Zo is er het risico dat de kennis bij gemeenten verdwijnt, aangezien de energietransitie een langdurig proces is waarbij continuïteit van kennis van groot belang is.

Hoogleraar bestuurskunde Geerten Boogaard bevestigt dat het veelvuldig inschakelen van adviesbureaus een van de grootste problemen is waar het lokale bestuur momenteel mee kampt. Boogaard heeft de verzamelde data van het onderzoek geanalyseerd en stelt dat de toenemende tijdelijke inhuur van externe deskundigen afbreuk doet aan de vitale tegenspraak die de ambtenarij normaal gesproken biedt in het openbaar bestuur.

Hoewel sommige gemeenten, zoals Lelystad, bewust adviesbureaus buiten de deur houden om deze reden, stuitte Nieuwsuur ook op onverwachte commerciële invloeden in lokale overheidsopdrachten. Zo kwam aan het licht dat Klimaatroute, een dochteronderneming van energiebedrijf Essent, energiescans uitvoert bij huishoudens en bedrijven in opdracht van en op kosten van de overheid. Klimaatroute beweert onafhankelijk te zijn en geen commercieel belang te hebben bij de uitvoering van maatregelen.

Echter, in de praktijk blijkt dat bewoners niet alleen worden doorverwezen naar lokale uitvo