Nederland tekent eigendomsoverdracht voor teruggave koloniale objecten aan Sri Lanka

Gepubliceerd op 28/08/2023 22:00 in Binnenland

Nederland heeft een belangrijke stap gezet in de teruggave van kunst en culturele objecten die in het verleden uit voormalige koloniën zijn meegenomen. Demissionair staatssecretaris Uslu voor Cultuur heeft in Sri Lanka de eigendomsoverdracht voor zes topstukken uit het Rijksmuseum in Amsterdam getekend.

Eén van de meest opvallende objecten is het Kanon van Kandy, dat in 1765 tijdens een militaire campagne van de Verenigde Oostindische Compagnie werd buitgemaakt. Naast het kanon geeft Uslu ook twee ceremoniële zwaarden, een mes en twee geweren terug. Deze objecten zullen uiterlijk eind dit jaar naar Sri Lanka worden gebracht.

De teruggave, die in juli werd aangekondigd, wordt gezien als een belangrijk moment. Sri Lanka heeft al sinds de jaren 60 gevraagd om de terugkeer van deze objecten. In 1980 diende het land officieel een verzoek in, maar Nederland heeft zich daar destijds aan onttrokken.

Sinds twee jaar heeft Nederland een nieuw beleid wat betreft restitutie van koloniale objecten. Dit heeft geleid tot hernieuwde energie in meerdere landen om deze kwestie aan te pakken. Het resultaat daarvan is nu te zien in de teruggave van deze objecten aan Sri Lanka.

Volgens Jos van Beurden, senior onderzoeker koloniale collecties en teruggavekwesties aan de Vrije Universiteit Amsterdam, zal de teruggave aan Sri Lanka waarschijnlijk niet beperkt blijven tot deze zes stukken. De directeur van het Nationaal Museum in Sri Lanka heeft in de jaren 70 de hele wereld afgereisd om te zien welke Sri Lankaanse erfgoedstukken in andere musea en instituten waren beland. Op basis van zijn rapport heeft Sri Lanka in 1980 een verzoek ingediend om 300 stukken terug te krijgen, waarvan er 20 tot 25 zich in Nederland bevonden. Van Beurden vermoedt dat de repatriëringscommissie van Sri Lanka op basis van die lijst verdere claims zal gaan indienen.

De koerswijziging van Nederland staat niet op zichzelf. Andere voormalige koloniale machten, zoals Frankrijk, België, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk, gaan ook anders om met restitutievraagstukken. Dit heeft te maken met veranderende verhoudingen op wereldniveau en de toenemende druk van binnenuit. Activisten hebben in meerdere landen objecten uit musea meegenomen om aan te tonen dat het gaat om roofkunst.

Volgens Van Beurden is het ook belangrijk dat de nieuwe generatie museumdirecteuren en -conservatoren van mening is dat doorgaan op de oude weg niet langer acceptabel is.

Naast Sri Lanka heeft Nederland ook besloten om 472 objecten aan Indonesië terug te geven. Ook vanuit dit land zullen er nieuwe claims volgen. De Commissie Koloniale Collecties behandelt deze claims en vraagt de betrokken musea om te onderzoeken hoe zij aan de stukken zijn gekomen en of dit op eerlijke wijze is gebeurd.

Het teruggaveverzoek van Indonesië betreft onder andere drie topstukken uit de 'Dubois-collectie' van museum Naturalis in Leiden: het schedelkapje van de Javamens, een dijbeen en een kies, stukken die een belangrijke rol hebben gespeeld in de acceptatie van de evolutietheorie van Darwin. Naturalis heeft aangegeven dat er in juli een "constructief" gesprek heeft plaatsgevonden met een delegatie uit Indonesië. Het teruggaveverzoek is momenteel in behandeling bij de Commissie Koloniale Collecties.

Van Beurden is blij met de omslag die gaande is, maar benadrukt dat het proces nog steeds erg langzaam verloopt. Hij vindt het belangrijk dat Nederland de regie meer uit handen geeft en erkent dat andere landen, zoals Indonesië en Sri Lanka, meer bezig zijn met het in