Universiteiten nemen maatregelen tegen risicovolle samenwerking met buitenland

Gepubliceerd op 24/03/2025 12:00 in Binnenland

Op Nederlandse universiteiten zijn in de afgelopen jaren honderden internationale samenwerkingen en sollicitaties van buitenlandse onderzoekers afgeblazen vanwege mogelijke risico's. Dit gebeurde op advies van speciale teams die zijn opgericht om te voorkomen dat gevoelige kennis en technologie in verkeerde handen terechtkomen. Hoewel deze interne adviezen zwaar wegen, kan er soms van worden afgeweken.

Uit antwoorden op vragen van de NOS aan de tien universiteiten die het meest te maken hebben met dilemma's op het gebied van 'kennisveiligheid', blijkt dat het niet alleen gaat om het weglekken van gevoelige informatie. Nederlandse kennisinstellingen, waaronder hogescholen en wetenschappelijke instituten, proberen ook te voorkomen dat buitenlandse mogendheden zoals China, Rusland en Iran invloed krijgen op het onderwijs en onderzoek, of dat studenten uit eigen land onder druk worden gezet.

Met name sinds 2022 wordt er in de academische wereld harder gewerkt aan het verhogen van de veiligheid, met name nadat de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) in dat jaar waarschuwde voor met name China als een groot gevaar.

Op de TU Delft, de grootste technische universiteit van Nederland, worden jaarlijks zo'n 700 zaken voorgelegd aan het adviesteam. In ongeveer 15 procent van de gevallen is het advies negatief. Bij de Technische Universiteit Eindhoven is dat zelfs 30 procent. Redenen voor een negatief advies kunnen onder andere zijn dat een onderzoeker banden heeft met een groep universiteiten die verbonden is aan de strijdkrachten van China.

Universiteiten kunnen voor advies terecht bij het in 2022 opgerichte landelijke Loket Kennisveiligheid. De adviesteams baseren hun inschattingen op informatie die de buitenlandse kandidaat verstrekt en op de gevoeligheid van het veld waarin hij actief is.

Justis zal de screening van buitenlandse onderzoekers of masterstudenten op zich nemen. Het ministerie van Onderwijs werkt aan een wetsvoorstel dat de screening bindend zal maken. Dit zorgt echter voor zorgen over administratieve procedures en mogelijke discriminatie van risicolanden.

De minister van Onderwijs prijst de alertheid van universiteiten en belooft een uitvoeringstoets om de praktische gevolgen van de screening te bepalen.